Copyright Aad Kalisvaart 2018

Home | Stations | Steden | Evenementen | Objectieven | Tips | Zwart & wit | Camera s | HDR fotografie | Verschillende onderwerpen | Fotoservice | E-mail

Zwart & wit fotografie

Naar Home

Tot 1935 (toen Kodachrome werd ge ntroduceerd) was er helemaal geen kleurenfilm in de fotografie. Hele generaties zijn opgegroeid met zwart-wit beelden. Misschien dat we daarom wel een nostalgisch gevoel krijgen als we zwart-wit foto s bekijken. Maar zwart-wit fotografie biedt ook nu nog voldoende toepassingen. Doordat kleur niet kan afleiden worden compositie, vormen en lichtval belangrijker, het draait (weer) om het onderwerp. Daarnaast kun je met zwart-wit ruis, problemen met de kleuren en oninteressante luchten verbloemen. Ideaal op dagen dat het weer tegen zit of het licht er niet is. Door de lange historie met zwart-wit fotografie, de oude meesters die we alleen van zwart-wit kennen en de keuze van zwart-wit bij fine-art fotografie heeft zwart-wit een exclusieve aanblik. Het is iets bijzonders, zeker met digitale fotografie worden er veel minder zwart-wit foto s gemaakt. Dat is jammer, want zwart-wit fotografie biedt een manier om vormen en lijnen veel meer te benadrukken en te spelen met licht. Daarmee is het een gereedschap waar elke fotograaf minimaal een paar keer aan geroken moet hebben.

 

Lichttonen, lijnen en vormen

 

Als je kleur weghaalt wordt het menselijk oog gevoeliger voor lichtintensiteit. Zwart-wit fotografie gaat over het zwart, het wit en de lichttonen er tussenin. Het menselijk oog gaat voortdurend op zoek naar contrast, zo kunnen we fysieke elementen uit elkaar houden. Bij een zwart-wit foto wordt dat dus ook belangrijker. Ga voor zwart-wit foto s op zoek naar sc nes met een hoog contrast. Met behulp van contrast kun je de kijker laten zien wat belangrijk is in een sc ne. Hele lichte of hele donkere contrasterende delen eisen de aandacht op.

 

Voor landschappen zoek je vaak het zachte licht van de ochtend of avond op, bij zwart-wit doe je juist het tegenovergestelde. Het harde licht midden op de dag zorgt er voor dat lijnen en vormen extra benadrukt kunnen worden. In nabewerking maak ik het contrast vaak veel sterker dan als de foto in kleur zou zijn. Donkere schaduwen of uitgebeten lucht vind ik vaak minder hinderlijk in zwart-wit, hoewel ik er wel vaak voor waak de lucht niet te wit te maken. Naast de verschillende lichttonen zullen ook patronen duidelijker naar voren komen. Zwart-wit fotografie is ideaal om texturen duidelijker naar voren te laten komen, er is geen kleur om subtiele texturen te verbloemen. Mede afhankelijk van welke kleuren je accentueert in de nabewerking kun je texturen nog eens extra aanzetten.

 

In zwart-wit fotograferen vereist oefening. Je moet de wereld gaan zien zonder kleur, contrast en tonen moeten de belangrijkste reden zijn om een foto te maken. Dit kun je niet eenvoudig in korte tijd opdoen, over tijd moet je een monochrome visie ontwikkelen. In eerste instantie zul je op de computer door experimenteren een foto ontdekken die je goed naar zwart-wit om kunt zetten, maar op den duur zul je vaker al tijdens het fotograferen kiezen welke foto wel en welke foto niet naar zwart-wit omgezet moet worden en specifiek op zoek gaan naar goede zwart-wit onderwerpen. Monochrome foto s brengen een gevoelige kant naar voren en geven diepte en een kans een object of een persoon beter te onderzoeken doordat het beeld meer grafische elementen bevat. Daarom past zwart-wit fotografie goed bij abstracte foto s. Daar vallen portretten ook onder, door een enkel gezicht op te nemen in zwart-wit geef je de kijker de kans het gezicht te onderzoeken in alle verschillende grijstonen.

 

Onderwerpen

 

Onderwerpen die zich niet lenen voor zwart-wit fotografie zijn van zichzelf erg kleurrijk. Bijvoorbeeld een zonsondergang of kleurrijke dieren en bloemen. Onderwerpen die zich juist wel lenen voor zwart-wit fotografie zijn oudere voorwerpen zoals bijvoorbeeld oude schuurtjes, verweerde hekjes, oud gereedschap. Ook de doorleefde gezichten van oude mensen zijn een dankbaar onderwerp. Een zwart-wit foto laat bij hard licht dan duidelijk de lijnen in het gezicht zien, ze hebben iets meegemaakt. Maar met zwart-wit kun je in portretten ook iets verbloemen. Huidskleuren worden minder kritisch, beschadigingen, vlekjes of ongelijkmatige schaduwen vallen minder op dan in een kleurenfoto. Onze ogen kijken onbewust naar de kleurtonen van een gezicht om bijvoorbeeld te ontdekken of iemand ziek is. Als de kleur van de huid erg afwijkt dan ziet een foto er voor ons oog niet goed uit.

 

Ook in de landschappen is zwart-wit prima toe te passen. Vaak schakel ik over op zwart-wit op de dagen of tijdstippen waar je anders binnen zou blijven zitten, omdat de lucht saai grijs is of wit uitgebeten raakt op de foto. Door het contrast van een zwart-wit foto in nabewerking op te voeren accentueer je de vormen van bomen of de lijnen in het landschap. De vormen leiden de aandacht af van de lucht, waardoor het landschap beter zichtbaar is voor de kijker. De verschillende lichttonen geven extra diepte aan een foto. Let er wel op met foto s in grote ruimten dat niet dezelfde tonen in de verschillende elementen van de foto terugkomen en in elkaar over lijken te lopen. Dit geeft een saaie aanblik aan de foto, het oog kan zich niet richten op de verschillende lichttonen. Zorg voor contrast in de foto, veel zwart-wit foto s zijn bedoeld om een dramatische aanblik met impact te geven.

 

Kleurinformatie

 

Sommige camera s bieden de mogelijkheid om in zwart-wit te fotograferen. In veruit de meeste gevallen adviseer ik toch om foto s te nemen met alle kleurinformatie intact, zeker als je in JPG formaat fotografeert. De camera registreert niet de 16 miljoen kleuren zoals in normale kleurenfoto s, maar legt slechts 256 grijstonen vast. Hiermee gooi je dus heel veel informatie weg. Daarnaast kun je met behulp van de kleurinformatie accenten leggen in de foto of het contrast op basis van een kleur versterken door het rood, groen of blauw (RGB) kanaal in de nabewerking te versterken ten opzichte van de andere kleuren. Dit betekent dat je iets langer bezig bent in nabewerking, maar daarmee heb je wel veel meer controle over hoe het uiteindelijke zwart-wit beeld er uit komt te zien. Fotografeer daarom gewoon in kleur en wijzig het achteraf op de computer.

 

Op deze manier houd je alle opties open. Je kunt eventueel wel gebruik maken van de zwart-wit stand op de camera om te controleren of je een interessante zwart-wit compositie te pakken hebt en dan switchen naar een stand waarin je de kleur intact houdt. Je zult merken dat je steeds minder vaak deze stand nodig hebt om tot goede resultaten te komen. Als je in RAW formaat fotografeert, kun je er soms ook voor kiezen het beeld in zwart-wit op het LCD scherm van de camera te tonen, maar toch de kleuren te behouden in het RAW bestand. Controleer dit in de handleiding, voordat je een hele dag zwart-wit fotografeert en het blijkt dat je niet meer bij de kleurinformatie kunt. Een andere (clich matige, moet gezegd worden) manier om met zwart-wit om te gaan is door een enkel element van de foto wel kleur te geven. Dit effect werd erg effectief toegepast door Steven Spielberg in Schindler s List, waar alles zwart-wit was op de jas van een meisje na. Op dat moment krijgt kleur een enorme impact.

 

Hetzelfde kun je doen voor je eigen foto. Belangrijk is dat er in een beperkt gedeelte van de foto een overheersende kleur is die niet in andere delen terug komt, door van alle andere kleuren de kleurverzadiging terug te draaien blijft alleen die kleur over. Er zijn vele manieren om een foto naar zwart-wit om te zetten, elke fotograaf heeft weer zijn eigen voorkeur. Het hangt af van je eigen smaak en het beoogde effect van de bewerking. Ikzelf geef de voorkeur aan de presets in Lightroom als startpunt, een vrij globale aanpassing, maar je kunt er ook voor kiezen alle kleurkanalen in Photoshop te splitsen in lagen en vervolgens in elke laag tot op pixelniveau te toning te bewerking, de contrastcurve aan te passen of met doordrukken en tegenhouden het lokale contrast te verbeteren. Naast handwerk in Photoshop zijn er trouwens ook filters beschikbaar specifiek voor zwart-wit bewerking, bijvoorbeeld de Nik Silver Efex Pro plug-in voor Photoshop, Lightroom of Aperture.Elke methode heeft zijn eigen voor- en nadelen, kies een methode die je het beste bevalt.